Co to jest bigoreksja?
Bigoreksja, inaczej dysmorfia mięśniowa, to zaburzenie psychiczne polegające na subiektywnym odczuciu, że ciało nie spełnia estetycznych założeń: jest zbyt wątłe, za mało umięśnione i wyrzeźbione, pomimo obiektywnie muskularnego wyglądu. Bigorektycy dążą do osiągnięcia idealnej sylwetki (która nie istnieje). To patologiczne zaabsorbowanie własną muskulaturą nazywane jest czasem anoreksją odwrotną, jednak w przeciwieństwie do anoreksji dotyczy w szczególności mężczyzn. Szacuje się, że na bigoreksję cierpi ok. 10% ćwiczących regularnie na siłowniach osób płci męskiej, a także nawet ok. 5% młodych kobiet. Najczęściej to kobiety ćwiczące siłowo, nierzadko profesjonalne kulturystki lub zawodniczki bikini fitness. Zaburzenie to staje się niestety coraz częstsze wśród młodzieży.
Przyczyny bigoreksji
Podstawową przyczyną bigoreksji jest dogłębny brak samoakceptacji. To zaburzenie często rozpoczyna się już pod koniec dojrzewania. Nierzadko dotyczy ona osób wątłej postury, które mają trudności z nawiązywaniem kontaktu z rówieśnikami i przyczyny tego stanu doszukują się w swoim wyglądzie, a konkretniej w niewystarczająco umięśnionej sylwetce. Kiełkujące u dorastającego chłopca lub mężczyzny przekonania o wątłości, podkarmiają nierzadko zaczepki ze strony rówieśników.
W typowym przebiegu dojrzewający chłopak rozpoczyna przygodę z ćwiczeniami na siłowni, które mają odmienić jego sylwetkę i w zamyśle „naprawić jego wszystkie problemy”. Restrykcyjne treningi mają wpłynąć na wygląd ciała i je wzmocnić, ale także (a może przede wszystkim) mają poprawić poczucie własnej wartości. Gdy pomimo pierwszych efektów fizycznych (przyrostu masy ciała i masy mięśniowej) poprawie nie ulega stan psychiczny, treningi i budowanie masy nabierają kompulsywnego charakteru. Pierwsze objawy bigoreksji mogą pojawić się szybko lub po dłuższym czasie od rozpoczęcia pracy nad rozbudową tkanki mięśniowej.
Bigoreksja dotyczy jednak mężczyzn w każdym wieku, a drugim kulminacyjnym momentem (po okresie dojrzewania), w którym może się pojawić, jest wiek ok. 40 lat. Następuje wtedy wyraźny spadek testosteronu (który jest hormonem anabolicznym – stymulującym rozrost tkanki mięśniowej) i andropauza. Łączy się to też ze zwiększeniem kumulacji tkanki tłuszczowej. Mężczyźni zauważają pierwsze zmiany w ciele i chcąc za wszelką cenę zachować młody i atrakcyjny według siebie wygląd, rozpoczynają niekończącą się „walkę” o muskulaturę.
Dlaczego mężczyźni dotknięci bigoreksją dążą do ciągłego zwiększania masy mięśniowej? Do najczęstszych powodów braku akceptacji wyglądu własnego ciała i wynikającej z niego bigoreksji, należą:
- Potrzeba akceptacji siebie i swojego wyglądu oraz zwiększenia poczucia własnej wartości.
- Próba upodobnienia się do znanych osób, charakteryzujących się dużą muskulaturą i zdobycia w ten sposób uznania.
- Chęć zatrzymania mijającego czasu i utrzymania młodego wyglądu pomimo upływu lat i naturalnie zmieniającego się składu ciała.
- Potrzeba zdobycia poważania, dzięki swojemu wyglądowi.
Nie da się wskazać jednego powodu wystąpienia bigoreksji. Do czynników, które mogą zwiększyć prawdopodobieństwo jej wystąpienia, zalicza się:
- negatywne doświadczenia w dzieciństwie związane z docinkami dotyczącymi wyglądu (często dotyczące szczupłej budowy ciała),
- inne zaburzenia i choroby psychiczne (np. depresja),
- perfekcjonizm,
- trudności w relacjach z bliskimi,
- występowanie innych cielesnych zaburzeń dysmorficznych w rodzinie.
Objawy bigoreksji
Osoby dotknięte dysmorfią mięśniową są bardzo zaabsorbowane wyglądem swojej sylwetki. W zależności od nasilenia zaburzenia uważają, że ich ciało jest nieatrakcyjne, odpychające, a nawet odrażające. Krytyczne myśli na temat własnego ciała są u osób z bigoreksją uporczywe i trudne do kontrolowania. Często są bardzo absorbujące czasowo i wpływają negatywnie na inne sfery życia. Osoby dotknięte bigoreksją mocno porównują się z innymi. Mogą mieć trudność z interakcjami społecznymi, mają problem z podjęciem pracy i wchodzeniem w związki. Często jednak nie zdają sobie sprawy z tego, ile tracą, podporządkowując pod dietę i treningi całe swoje życie.
Bigoreksja jest zaburzeniem psychicznym, ale może manifestować się bardzo realnie, w sposób fizyczny. Według prof. Harrisona Pope, który jako pierwszy opisał dysmorfię mięśniową, o bigoreksji można mówić, gdy dana osoba systematycznie wykonuje lub czuje cztery i więcej umieszczonych na liście objawów i czynności:
- Nieustanne stosowanie diety redukcyjnej i zaabsorbowanie redukcją tkanki tłuszczowej, by uwidocznić mięśnie.
- Unikanie spotkań towarzyskich i życia społecznego, jeśli koliduje ono z treningami lub wymaga odcięcia się od tematyki budowy muskulatury.
- Bardzo restrykcyjne podejście do diety mającej przynieść oczekiwane efekty (np. diety wysokobiałkowej lub diety wysokotłuszczowej).
- Rezygnacja z pracy, gdy nie pozwala ona na zachowanie cyklu treningowego.
- Wydawanie znaczącej kwoty z budżetu na odżywki kulturystyczne i suplementy diety.
- Unikanie jedzenia poza domem i stołowania się w restauracjach.
- Unikanie sytuacji, w której ktoś mógłby zobaczyć odkryte ciało (by nie ujawnić „zbyt małej muskulatury”).
- Dobieranie ubrań tak, by sprawiać wrażenie, że jest się większym niż w rzeczywistości (obszerne bluzy, wyprofilowane koszulki).
- Częste pomiary własnego ciała (np. mierzenie obwodu bicepsa, ważenie się, sprawdzanie procentowej zawartości tkanki tłuszczowej).
- Trenowanie nawet podczas kontuzji lub choroby (by nie dopuścić do spadku masy ciała).
- Porównywanie swojego ciała z innymi osobami na siłowni, sportowcami lub kulturystami.
- Zażywanie sterydów anabolicznych.
- Uczucie przygnębienia lub złości, gdy zobaczy się kogoś „lepiej zbudowanego”.
Do niepokojących objawów, które mogą wskazywać na bigoreksję spoza listy prof. Harrisona Pope, należą też:
- Wykonywanie częstych, kompulsywnych, bardzo intensywnych treningów siłowych ponad swoje obiektywne możliwości.
- Uważanie regeneracji potreningowej za stratę czasu.
- Ogromne zaabsorbowanie i zainteresowanie muskulaturą, uwzględniające zgłębianie tematu i przekładanie rad w praktykę ze 100% zaangażowaniem.
- Podporządkowanie wszystkich lub wielu, aspektów życia pod cele sylwetkowe i plan treningowy.
- Długie wpatrywanie się w lustro lub częste kontrolne zerknięcia (ang. mirror check), po których następuje fala krytycznych myśli.
- Oczekiwanie aprobaty swoich celów sylwetkowych od innych osób.
- Obsesyjne rozmyślanie na temat własnego wyglądu pod kątem uwypuklania cech postrzeganych jako niedociągnięcia i wady w wyglądzie sylwetki.
- Nienawiść i obrzydzenie własnym wyglądem prowadzące do złego nastroju lub napadów złości.
- Pewność, że każda osoba, która na Ciebie patrzy, dostrzega „wady” i „zalety” sylwetki, a także zwraca na nie uwagę.
- Układanie wszystkich obowiązków tak, by wykonać trening o optymalnej porze, w optymalnych warunkach. Traktowanie ćwiczeń jako najważniejszego punktu dnia.
Występowania tego typu zaburzeń nie powinno się lekceważyć. Osoby dotknięte dysmorfią mięśniową częściej zapadają na depresję, mają gorszą ogólną jakość życia, częściej sięgają po używki, a według niektórych statystyk z USA, aż 78% z nich ma myśli samobójcze.
Leczenie bigoreksji
Jeśli rozpoznajesz u siebie lub kogoś bliskiego objawy bigoreksji, dobrze jest poszukać pomocy u specjalisty. Można rozpocząć od rozmowy z lekarzem pierwszego kontaktu, który może zlecić konsultację psychiatryczną lub zalecić pomoc psychologiczną. Można skontaktować się też bezpośrednio ze specjalistą z zakresu zaburzeń odżywiania.
W leczeniu bigoreksji można zastosować różne techniki terapeutyczne. Najczęściej stosowaną jest terapia poznawczo-behawioralna, która ma na celu pomoc pacjentowi w zidentyfikowaniu wzorców, które prowadzą do negatywnego myślenia o swoim ciele. Doświadczony terapeuta pomoże w odkryciu tych schematów i nauczy technik, które docelowo pomogą pozbyć się wyniszczających przekonań. W niektórych przypadkach bigoreksji włącza się też wspomagającą farmakoterapię.
Przełomem w leczeniu bigoreksji jest zidentyfikowanie i zdanie sobie sprawy z problemu. Samodzielne podjęcie kroków ku poprawie stanu psychicznego w bigoreksji też jest możliwe i uwzględnia:
- Zmniejszenie intensywności i częstotliwości ćwiczeń siłowych np. do maksymalnie jednego 40-minutowego treningu dziennie.
- Zaprzestanie liczenia kalorii i usunięcie aplikacji do leczenia kalorii z telefonu, przejście na jedzenie intuicyjne.
- Poznanie zasad zdrowego komponowania posiłków wykraczających poza obliczanie ich kaloryczności i zawartości białka. Zwiększenie urozmaicenia posiłków i przyzwolenie na „odstępstwa” od diety – kierowanie się zasadą 80/20.
- Zaprzestanie korzystania ze sterydów anabolicznych, przegląd przyjmowanych suplementów diety.
- Poznanie czynników wyzwalających objawy bigoreksji i unikanie ich. Mogą być to osoby, miejsca lub konkretne sytuacje, np. lustro w szatni na siłowni, wspólny trening z osobami, do których się porównujesz lub aspirujesz.
- Podjęcie nowych zainteresowań nieuwzględniających ćwiczeń siłowych.
- Poznanie technik relaksacyjnych wspierających w trudnych momentach.
Każde zaburzenie psychiczne lepiej leczyć w sprzyjającym środowisku. Jeśli ktoś z Twoich bliskich może cierpieć na bigoreksję, wykaż się zrozumieniem i empatią. To coraz częstsze zaburzenie psychiczne, którego stygmatyzowanie nie pomaga uporać się z uciążliwymi symptomami.
…………
Źródła:
1. Pope CG, Pope HG, Menard W, Fay C, Olivardia R, Phillips KA. Clinical features of muscle dysmorphia among males with body dysmorphic disorder. Body Image. 2005 Dec;2(4):395-400. doi: 10.1016/j.bodyim.2005.09.001. PMID: 17075613; PMCID: PMC1627897.
2. Robert CA, Munroe-Chandler KJ, Gammage KL. The relationship between the drive for muscularity and muscle dysmorphia in male and female weight trainers. J Strength Cond Res. 2009 Sep;23(6):1656-62. doi: 10.1519/JSC.0b013e3181b3dc2f. PMID: 19675500.
3. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/body-dysmorphic-disorder/symptoms-causes/syc-20353938.
4. Nagata JM, Murray SB, Bibbins-Domingo K, Garber AK, Mitchison D, Griffiths S. Predictors of muscularity-oriented disordered eating behaviors in U.S. young adults: A prospective cohort study. Int J Eat Disord. 2019 Dec;52(12):1380-1388. doi: 10.1002/eat.23094. Epub 2019 Jun 20. PMID: 31220361; PMCID: PMC6901753.
5. Maciejewska, T. (2009). BIGOREKSJA WŚRÓD MĘŻCZYZN – PROBLEM REALNY CZY WYMYŚLONY? KOMUNIKAT Z BADAŃ W ZIELONOGÓRSKICH SIŁOWNIACH. Dyskursy Młodych Andragogów/Adult Education Discourses (10) - https://doi.org/10.34768/dma.vi10.282.
6. Olivardia R, Pope HG Jr, Hudson JI. Muscle dysmorphia in male weightlifters: a case-control study. Am J Psychiatry. 2000 Aug;157(8):1291-6. doi: 10.1176/appi.ajp.157.8.1291. PMID: 10910793.
